نماز بارانوقتی رحمت الهی(باران) قطع شود و چشمه‌ها و قنات‌ها بخشکد و کمبود آب پدید آید، برای نزول رحمت الهی و آمدن باران، نماز می‌خوانند. نام این نماز، نماز استسقاء، یا نماز باران است. و به عبارت دقیق‌تر نماز طلب باران. فهرست مندرجات۲ - توبه سبب نماز باران ۳ - علت نیامدن باران ۳.۱ - غضب خدا ۳.۲ - ظلم حُکّام ۳.۳ - گناهان ۴ - جریان دعای مورچگان برای باران ۵ - قضیه دعای فرعون برای آب ۶ - حکم نماز باران ۷ - کیفیت نماز باران ۷.۱ - دعای قنوت نماز باران ۷.۲ - بلند خواندن سوره حمد ۷.۳ - مستحبات قبل از نماز باران ۷.۴ - مستحبات بعد از نماز باران ۸ - سابقه نماز باران ۸.۱ - شیوه پیامبر و اهل بیت ۸.۲ - نماز باران علماء ۸.۲.۱ - نماز باران آیت الله خوانساری ۹ - پانویس ۱۰ - منابع ۱ - نماز باران یک قدرت الهیدرخواست باران از طریق نماز باران از خداوند، یک درس توحیدی و توجه دادن به قدرت و رحمت الهی است، زیرا در خشکسالی و قحطی و بی‌آبی، از دست هیچکس، کاری بر نمی‌آید، تنها خداست که می‌تواند با فرستادن ابرهای باران‌زا، رحمت خویش را بر سر مردم بگسترد. خداوند می‌فرماید: «قل ارایتم ان اصبح ماؤکم غورا فمن یاتیکم بماءمعین؟»؛بگو:اگر آب شما بخشکد، چه کسی برای شما آب گوارا می‌آورد؟ ۲ - توبه سبب نماز بارانبی آبی یک منطقه و نیامدن باران، نشان قهر خدا و گاهی به سبب گناهانی است که مردم جامعه انجام می‌دهند. پس توجه به خدا و گریه و التماس و توبه و تضرع، سبب می‌شود خداوند عنایت کند و کم‌آبی را برطرف سازد. نماز باران برای جلب رحمت‌خداوند است. ۳ - علت نیامدن بارانگاهی بی‌بارانی، نتیجه معاصی مردم و نوعی عقوبت و تنبیه الهی است. ۳.۱ - غضب خدارسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌وآله- فرموده است: وقتی خداوند بر امتی غضب کند و عذاب بر آنان نفرستد، نرخ‌ها گران می‌شود و عمرها کوتاه می‌گردد، تجار سود نمی‌برند و درخت‌ها میوه نمی‌دهند و نهرها پر آب نمی‌شود و باران از مردم قطع می‌شود و اشرار برآنان تسلط می‌یابند. ۳.۲ - ظلم حُکّامدر حدیث دیگری، امام صادق -علیه‌السلام- فرموده است: «...و اذا جار الحکام فی القضاء امسک القطر من‌السماء.»؛هر گاه زمامداران و حاکمان، در دادرسی ستم کنند، باران از آسمان قطع می‌شود. ۳.۳ - گناهانطبق روایات، شیوع گناه، کفران نعمت، منع حقوق، کم‌فروشی، ظلم و حیله، ترک امر به معروف و نهی از منکر، ندادن زکات و... نیز، گاهی سبب قطع باران می‌شود. ۴ - جریان دعای مورچگان برای باراندر حدیث آمده: حضرت سلیمان با اصحاب خود برای نماز باران بیرون می‌رفت. در راه، به مورچه‌ای برخورد که یکی از پاهایش را به آسمان بلند کرده و می‌گوید: خدایا! ما مخلوقات ضعیف تو هستیم و آزروزی تو بی‌نیاز نیستیم، پس به سبب گناهان بنی آدم، ما را به هلاکت مرسان. حضرت سلیمان -علیه‌السلام- به اصحاب خود فرمود: برگردید! همانا بخاطر دعای غیر خودتان سیراب شدید!.... پس خیلی هم نباید مغرور بود، خداوند گاهی به خواسته مورچه‌ای، رحمت خود را بر بندگان نازل می‌کند. حتی گاهی دعای کافری چون فرعون را می‌پذیرد و باران و فراوانی آب را عطا می‌کند. ۵ - قضیه دعای فرعون برای آبدر حدیث است از قول امام صادق -علیه‌السلام- که یاران فرعون از کاهش آب نیل پیش او سخن گفتند و اظهار کردند که این باعث هلاکت ما خواهد شد، فرعون از آنان خواست که آن روز برگردند. شب که شد، به میان رود نیل رفت و دست به سوی آسمان بلند کرد و گفت: خدایا! می‌دانی که می‌دانم، که جز تو، کسی توان آب آوردن ندارد، پس به ما آب بده. صبح که شد، رود نیل فوران زد و سرشار از آب شد. ۶ - حکم نماز بارانامام خمینی در تحریرالوسیله در بیان حکم نماز استسقاء می‌فرماید: و از جمله نمازهای مستحب: نماز استسقاء است و استسقاء به معنای درخواست آب است. و نماز استسقاء، مستحب است در وقتی که آب نهرها فرو رود و باران کم شود و آسمان از باریدن خودداری کند، به‌خاطر شیوع گناهان و کفران نعمت‌ها و ندادن حقوق و کم‌فروشی در کیل و وزن و ظلم و حیله و ترک امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر و جلوگیری از زکات و حکم نمودن به غیر آنچه خدا نازل فرموده و غیر این‌ها از چیزهایی که موجب خشم حضرت رحمان می‌شود و موجب نیامدن باران می‌گردد، همان‌طور که در روایت آمده. [۷]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۶، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء.
و «همان‌طور که خواندن این نماز موقع کم‌شدن باران جایز است، خواندن آن به هنگام خشک‌شدن چشمه‌ها و چاه‌ها نیز جایز است.» [۸]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۸، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء مسالة۴.
۷ - کیفیت نماز باراننماز باران مثل نماز عید، دو رکعت است و رکعت اول، پنج قنوت و رکعت دوم چهار قنوت دارد و بهتر است که با جماعت خوانده شود. به نظر امام خمینی «کیفیت آن مانند نماز عید فطر و قربان، دو رکعت و به جماعت است و فرادا خواندن آن به قصد رجاء اشکال ندارد. در هر رکعت از آن حمد و سوره‌ای را می‌خواند و در رکعت اول بعد از سوره، پنج تکبیر می‌گوید و بعد از هر تکبیر، یک قنوت به جا می‌آورد و در رکعت دوم چهار تکبیر (می‌گوید) که بعد از هر تکبیری، یک قنوت به جا می‌آورد. و در قنوت، خواندن هر دعایی کافی است و بهتر است که دعای قنوت شامل طلب باران و آب و طلب عطوفت حضرت رحمان باشد به اینکه باران‌ها را فروفرستد و درهای آسمان را به رحمت باز کند و قبل از دعا، صلوات بر محمّد و آل محمّد علیهم الصلاة و السلام بفرستد.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۶، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء.
و «بهتر است نماز استسقاء در وقت نماز عید خوانده شود؛ اگرچه بعید نیست که وقت معیّنی نداشته باشد.» [۱۰]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۷، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء مسالة۱.
و «اگر اجابت دعای آن‌ها به تاخیر افتاد، بیرون رفتن (برای نماز) را تکرار می‌کنند تا رحمت خدا - ان شاء اللَّه تعالی - آن‌ها را دریابد و اگر اجابت نفرماید، حتماً برای مصالحی است که خداوند به آن‌ها عالم است و برای ما حقّ اعتراض نیست و نباید از رحمت خدای تعالی مایوس شویم. و جایز است نماز و دعا را پشت‌سرهم تکرار کنند، و به همان سه روز روزه اکتفا نمایند و (جایز است) پشت‌سرهم نباشد که سه روز دیگر، رجاءً روزه بگیرند (و به صحرا روند)، بلکه تکرار کردن نماز استسقاء را هم، رجاءً انجام دهند.» [۱۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۸، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء مسالة۵.
و «این نماز، اذان و اقامه ندارد، بلکه مؤذن عوض آن‌ها سه مرتبه «الصلاة» می‌گوید.» [۱۲]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۲، تحریرالوسیلة، ج۱، ص۲۵۷، کتاب الصلاة، القول فی بعض الصلواة المندوبة، منها صلاة الاستسقاء مسالة۲.
۷.۱ - دعای قنوت نماز باراندر قنوت‌ها، هر دعایی می‌توان خواند، ولی بهتر است دعایی خوانده‌شود که در آن، از خداوند، طلب باران شده باشد و قبل از هر دعا، صلوات بر پیامبر و آلش فرستاده شود. ۷.۲ - بلند خواندن سوره حمدمستحب است که حمد و سوره‌اش بلند خوانده شود. ۷.۳ - مستحبات قبل از نماز باراناز آن‌جا که این نماز، برای جلب رحمت پروردگار است، در مستحبات آن اموری ذکر شده که همه، حالت رقت و زاری و نیاز بندگان را می‌رساند و جلب رحمت می‌کند، از جمله: مردم سه روز، روزه بگیرند و روز سوم به صحرا روند و نماز بخوانند. زیر آسمان جمع شوند. پا برهنه باشند، مردم، منبر را با خود به صحرا ببرند، مؤذن‌ها هم همراه باشند. پیران و کودکان و چهارپایان را هم با خود ببرند، بچه‌ها را از مادران جدا کنند تا صدای گریه و ضجه زیاد شود. مانع بیرون رفتن کفار همراه خود شوند، امام جماعت و مردم، در کمال خشوع و وقار و درخواست، به بیابان بیرون روند، جای پاکی را برای نماز، انتخاب کنند. ۷.۴ - مستحبات بعد از نماز بارانو نیز، وقتی نماز به پایان رسید، پیشنماز به منبر رود، و عبای خود را واژگونه یا پشت و رو بر دوش افکند، با صدای بلند، صد بار تکبیر بگوید، رو به مردم سمت راست کرده، صد بار بلند، سبحان الله بگوید، سپس به مردم طرف چپ روی کرده و صد بار با صدای بلند، لا اله الا الله بگوید، مانعی ندارد که مردم هم با صدای بلند، این شعارها را بدنبال پیشنماز، تکرار کنند، چرا که رحمت و مغفرت را بهتر جلب می‌کند. آنگاه، امام جماعت و مردم، دست به دعا بردارند، و بسیار التماس و دعا کنند و بنالند و بخواهند، و امام جماعت، خطبه بخواند و از خداوند، طلب باران کند. و بهتر است از خطبه‌هایی که از معصومین -علیه‌السلام- نقل شده استفاده شود. مانند آنچه از حضرت امیر -علیه‌السلام- (الحمد لله سابغ النعم...) [۱۵]
مستدرک نهج‌البلاغه، ج۶ ص۲۶۸.
و امام سجاد -علیه‌السلام- (اللهم اسقنا الغیث....). [۱۶]
صحیفه سجادیه، دعای ۱۹.
نقل شده است.۸ - سابقه نماز بارانآنگونه که از روایات تاریخی بر می‌آید، نماز باران در زمان انبیاء گذشته هم بوده است. ۸.۱ - شیوه پیامبر و اهل بیتدعاها و حدیث‌هایی هم که درباره شیوه رسول خدا -صلی‌الله‌علیه‌وآله- در خواندن نماز باران نقل شده، با خطبه‌های مربوط به این نماز که از امیرالمؤمنین نقل شده، و نیز دعای امام سجاد -علیه‌السلام- گویای این است که به این سنت، عمل می‌شده است. ۸.۲ - نماز باران علماءدر تاریخ، برخی از علمای بزرگ هم به برگزاری این نماز اقدام کرده و از خدا، باران گرفته‌اند. البته این نماز، از آن‌جهت حساسیت دارد که اگر خداوند، دعاها را مستجاب نکند و باران نفرستد، مایه شرمندگی نمازگزاران می‌شود که خدا به آنان توجه ننمود. از این جهت، اقدام به‌این نماز، جرات و ایثاری در حد مایه گذاشتن از آبرو می‌طلبد. ۸.۲.۱ - نماز باران آیت الله خوانسارییکی از معروف‌ترین نمازهای باران در تاریخ معاصر ما، نماز آیة الله العظمی سید محمد تقی خوانساری(رحمة الله علیه)است. نوشته‌اند که در سال ۱۳۶۳ قمری، همان سالی که متفقین، ایران را اشغال کرده بودند، در قم باران نبارید و باغ‌ها و مزارع خشکید و خطر قحطی و خشکسالی مردم قم را تهدید می‌کرد. آن مرجع بزرگوار، دو روز متوالی برای نماز باران به بیابان‌های اطراف قم رفت، این حرکت، گرچه مورد استهزاء غیر معتقدان به امور معنوی و غیبی بود، ولی در روز دوم، چنان باران آمد که سیل‌ها روان شد و جویبارها به راه افتاد واین از آثار انفاس قدسی آن مرد الهی بود. [۱۸]
آثار الحجة و گنجینه دانشمندان، ج۱، ص۳۲۴.
قبر آن مرحوم، در حرم حضرت معصومه -علیه‌السلام- است. ۹ - پانویس۱۰ - منابع• پایگاه اطلاع رسانی حوزه • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رده‌های این صفحه : دیدگاه های فقهی امام خمینی
|